Na podstawie opracowania pt.”Dwór w Będkowicach k. Sobótki” lipiec 2002
autor: dr inż.arch. Artur Kwaśniewski.

HISTORIA WSI I MAJĄTKÓW ZIEMSKICH

W obecnym stanie badań o średniowiecznych dziejach Będkowic niewiele wiadomo. Wieś była po raz pierwszy wymieniana w 1209 r., w dokumencie księcia śląskiego Henryka I Brodatego wystawionym dla opactwa augustianów na Piasku we Wrocławiu, określającym przebieg granicy rozdzielającej książęce a klasztorne posiadłości w rejonie Ślęży. Opis granicy rozpoczynała lipa rosnąca między augustiańskimi Strzegomianami a należącymi do księcia Będkowicami (inter Bendcouice villam nostram et Stregomene villam dictorum fratrum) i zdaniem niektórych badaczy pierwotnie tam stał cylindryczny kamień z wyrytym ukośnym
krzyżem, ustawiony w końcu XIX w. przy wejściu do dworu (obecnie w Muzeum Ślężańskim w Sobótce).
Do końca XIII w. Będkowice wchodziły, wraz z Sobótką (posiadłością wrocławskich augustianów) i książęcym zamkiem na Ślęży, w skład księstwa wrocławskiego. W 1296 r. książę wrocławski Henryk V Gruby zmuszony był przekazać rejon Ślęży swemu bratu Bolkowi I, księciu świdnickiemu. Po śmierci Bolka w 1301 r. jego ziemie uzyskali, a później podzielili, trzej synowie: Bernard
świdnicki, Henrykowi I jaworski i Bolko II ziębicki. Dobra ślężańskie przypadły temu ostatniemu: Bolko był wzmiankowany w  dokumencie przekazania w zastaw Bernardowi Kątów Wr., Sobótki ze Ślężą i okręgiem administracyjnym (Zcobothen den berg und weychbilde) oraz Paczkowa. Także w 1336 r. składając hołd lenny królowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu występował m.in. jako pan tych. Bodźcem takim mogła być kariera urzędnicza lub pełnienie wysokich funkcji we władzach samorządu stanowego, ale brak na ten temat przekazów.

Po połowie XVI w. w Będkowicach istniały już co najmniej dwa majątki ziemskie. Zimmermann odnotował pod datą 1568 Sigmunda v. Gellhorn (potomka i spadkobiercę dóbr Nickela ?) oraz Heinricha v. Logau. W dwóch ostatnich dekadach stulecia dobra ziemskie były w rękach Oswalda von der Hayde zu Bankwitz (tj. mającego tu siedzibę; wg wzmianki z 1589 r.) oraz Dietricha von Zedlitz, który w 1584 r. przejął majątek należący wcześniej do Heinricha von Logau poprzez ożenek z wdową Jadwigą von Tschetsch. Oswald von der Hayde był odnotowywany jeszcze w 1603 r.: 23 maja przekazał majątek będkowicki w zastaw Melchiorowi Starszemu v. Schweinichen und Jegendorf (rodem z Myślinowa k. Jawora) i Bernhardowi v. Zettritz (Czettritz) zu Girlachsdorf (z Gniewkowa k. Bolkowa) w zamian za pożyczkę 1122 talarów; 10 września ponownie dał w zastaw posiadłość szwagrowi Hansowi Tschikowski’emu i swej siostrze w zamian za 2650 talarów, z czego kwotą 1120 talarów miano pokryć zobowiązania Bernharda v. Zettritz i jego wierzycieli wobec Wenzela Borschnitz zum Praus (z Prus k. Strzelina).
Wg ustaleń biografa rodu Zedlitzów Dietrich v. Zedlitz pisał się „z Będkowic” (auf Bankwitz) i posiadał tutejsze dobra chyba aż do śmierci w 1614 r. Brak przesłanek pozwalających powiązać wspomnianych właścicieli z istniejącym dworem. Sądząc z faktu rezydowania we wsi, a nie tylko posiadania majątku, posiadaczem dworu mógł być Oswald von der Hayde. Obraz stosunków własnościowych komplikują nie w pełni potwierdzone dane Zimmermanna, który pod datą 1594 wymienił Oswalda von der Hayde oraz Sebalda von Gellhorn. Czy ów Sebald był posiadaczem jakiegoś trzeciego majątku czy może właścicielem zastawnym dóbr von der Haydów pozostaje niewyjaśnione. Z pewnością brak podstaw, aby zakładać, że właśnie on zamieszkiwał w dworze jako
spadkobierca Nickela. Gellhornowie dzierżyli w tym czasie szereg okolicznych majątków (Przezdrowice, Kryształowice, część Rogowa Sobóckiego).
Zimmermann wymienia pod datą 1619 już tylko jednego właściciela – Dietricha von Seidlitz (być może skupił w swych rękach całą wieś?). Związek tego szlachcica z Będkowicami potwierdzają źródła: ok. 1655 r. Dietrich von Seidlitz auf Bankwitz und Schmitzdorf (na Będkowicach i Kowalskich k. Niemczy) występował jako opiekun prawny swego siostrzeńca, 14-letniego Hansa Albrechta von Czettritz und Neuhaus z Poniatowa (nm. Seitendorf; ob. część Wałbrzycha). Po śmierci wuja ów Hans Albrecht odziedziczył wraz z siostrą Hedwigą Elisabeth Będkowice, zaś w 1669 r. zawarł ze szwagrem, Davidem Heinrichem v. Zedlitz z Czerńczyc (nm. Kapsdorf), układ w sprawie zrzeczenia się tego majątku. Porozumienie doszło do skutku w 1671 r.
W 1638 r. zostało wydane rozporządzenie dotyczące mieszkańców Będkowic; dokument ten (znany z dwukrotnej publikacji) nie wnosi jednak nic do dziejów majątku.
Od 1671 r. przez prawie 180 lat wieś była własnością członków rodu von Zedlitz stanowiąc gniazdo jednej z gałęzi rodu. Jej pierwszy przedstawiciel, wspomniany wyżej David Heinrich von Zedlitz und Leipe (ur. 1634, zm. 1708), prócz Będkowic – gdzie rezydował i zmarł – posiadał też Kryształowice (odziedziczone po ojcu Lorenzu z Czerńczyc, zm 1667 r.). Jego przeprowadzka do Będkowic musiała nastąpić najwcześniej w latach 80. XVII w., gdyż jeszcze w 1681 r. majątek został przekazany w zastaw wdowie Alexandrinie Techenau (z domu von Poser) za kwotę 2000 talarów.
W będkowickim dworze rezydował również syn i spadkobierca Davida Heinricha – Hans Albrecht (ur. w Będkowicach w 1674 r., zm. tamże w 1737 r.), ożeniony (1714 r.) z Ursulą Julianą v. Senitz (ur. 1692, zm. w Będkowicach 1730 r.).
W jego posiadaniu były majątki ziemskie: Neudorf (Nowice k. Jaworzyny Śl. lub Nowa Wieś k. Kątów Wr.), Krasków (nm. Kratzkau) i Gołaszyce (nm. Golitsch) k. Świdnicy oraz Będkowice. To właśnie jemu można przypisać pierwszą barokową modernizację dworu będkowickiego.
Szczególnego awansu społecznego i majątkowego dostąpił David Siegmund, jedyny syn Hansa Albrechta (jedno z czworga dzieci). Urodził się w Będkowicach w 1718 r. W czasie tzw. pierwszej wojny śląskiej (1740-41) musiał być stronnikiem króla Prus Fryderyka II i zasłużyć się w działaniach na jego rzecz skoro w 1741 r. z nadania tego władcy został wyniesiony do stanu hrabiowskiego (Grafenstand) uzyskując tytuł hrabiego, a później uzyskał godność królewskiego podkomorzego.
David Siegmund odziedziczył wszystkie posiadłości ojca i powiększył je o majątek w Pankowie (nm. Penkendorf; k. Świdnicy). Swą rezydencją uczynił Krasków, gdzie w 1746 ukończył przebudowę starej rezydencji na wspaniały barokowy pałac. Z tą chwilą dwór będkowicki przestał być siedzibą stale zamieszkiwaną przez właścicieli.

Po śmierci Davida Siegmunda w 1760 r. w Kraskowie, posiadłości musiały być początkowo pod zarządem opiekunów prawnych małoletnich dzieci (w chwili zgonu ojca najstarsze miało 14 lat, najmłodsze 2 miesiące) lub pod zarządem wdowy – Heleny Elisabeth baronówny v. Hocke (ur. 1720, zm. 1799; rodem z Raszowej k. Lubina), która w 1770 r. dokupiła majątki Mirosławiczki (nm. Rosenthal) i Mirosławice (nm. Mörschelwitz) k. Sobótki, zaś w 1773 odziedziczyła po swej ciotce dobra w Czerńcu (nm. Schwarzau) i Kłopotowie (nm. Klaptau) k. Lubina.
W wyniku podziałów spadkowych starszy syn Davida Siegmunda, Hans Siegmund (ur. 1746, zm. 1777) odziedziczył Krasków, Gołaszyce, Panków, zaś młodszy – Gottlob Siegmund (ur. 1760 r. w Charlottenbrunn) – Mirosławiczki, Mirosławice, Będkowice, Kryształowice i Olbrachtowice (nm. Albrechtsdorf). Czerniec przypadł zapewne jednej z ich sióstr Johannie Eleonorze (tam w 1775 r. zawarła ślub i zmarła w 1785 r.).
Hrabia Gottlob Siegmund von Zedlitz und Leipe, podkomorzy na pruskim dworze królewskim, dwukrotnie żonaty (w 1786 r. z Miarianną Elisabeth v. Tschammer, zm. 1787 r. po porodzie; w 1791 r. z Caroliną Augustą hrabianką vom Loss, córką ministra finansów Saksonii), dysponował obszernymi dobrami ziemskimi.
Prócz majątków odziedziczonych posiadał również od 1787 r. Piotrowice (nm. Gross Peterwitz, k. Kątów Wr.; wiano pierwszej żony), 1795 Skorogoszcz (nm. Schurgast) i 1803 Skarbiszów (nm. Karbischau) k. Lewina Brzeskiego, w latach 1789-95 tzw. wolne państwo stanowe Cieszków (nm. Standesherrschaft Freyhan; k. Milicza).
Rezydował zapewne w Mirosławiczkach, gdzie w latach 1801-11 wzniósł klasycystyczny pałac. Okresowo mógł zamieszkiwać barokową rezydencję w Olbrachtowicach – zmarł tam w 1812 r.
W 1785 r., za czasów Gottloba Siegmunda, w Będkowicach istniał folwark, młyn wodny oraz 22 gospodarstw zagrodniczych i 12 chałupniczych (łącznie 217 mieszkańców). Być może dwór był w tym czasie zamieszkiwany przez matkę Gottloba stanowiąc jej wdowią siedzibę po przekazaniu dóbr synowi, co nastąpiło zapewne z chwila osiągnięcia przez niego pełnoletności (21. roku życia), a więc w roku 1781. Zauważmy, że taką datę wyryto w zamurowanych wnękach okiennych jednej z izb dworu i może ona określać czas późnobarokowej modernizacji.
Przesłanką sugerującą rezydowanie wdowy w Będkowicach może być jej pochówek w kościele w pobliskich Księginicach (1799 r.).
Ostatnim posiadaczem Będkowic z rodu von Zedlitz był syn Gottloba Siegmunda – Karl Adolf Siegmund na Mirosławiczkach, Będkowicach, Olbrachtowicach, Mirosławicach; urodzony w Dreźnie w 1792 r., piastował godność podkomorzego na pruskim dworze królewskim i starszego ziemskiego (Landesältester) w sejmiku stanowym księstwa wrocławskiego. Jego małżeństwo z
Mathildą Johanna Amalią hrabianką vom Loss, zawarte w 1820 r., pozostało bezdzietne. Być może świadomość nieuchronnego wygaśnięcia będkowickiej linii Zedlitzów skłoniła Karla do jej upamiętnienia w miejscu najsilniej związanym z dziejami rodziny – poprzez umieszczenie swego herbu i imienia oraz imion dzierżących Będkowice przodków na płycie umieszczonej ponad portalem
renesansowym przy okazji renowacji dworu w 1844 r. Będkowicki majątek obejmował w tym czasie m.in. 2 folwarki, młyn wodny, browar; wieś liczyła 62 domy 378 mieszkańców.

Po śmierci Karla v. Zedlitz, która nastąpiła w Mirosławiczkach w 1846 r., jedyną spadkobierczynia stała się jego siostra Luiza Helena Augusta (ur. 1797 w Olbrachtowicach, zm. 1864 w Dreźnie) zamężna z Karlem v. Mutius na Bronowie (nm. Börnchen; k. Bolkowa), Starej Wodzie (nm. Altwasser, ob. część Wałbrzycha) itd., majorem, piastującym godność starszego ziemskiego.
Od 1846 do 1945 r. Będkowice były własnością członków rodziny von Mutius z Bronowa: w latach 70-80. XIX w. posiadaczem był major Ernst v. Mutius, po 1891 jego spadkobiercy (do 1906 majątek użytkowała pani v. Mutius z domu hr. v. Einsiedel), w okresie przed 1909 – po 1912 Carl v. Mutius, przed 1917 – po 1930 major Ernst Albert v. Mutius (od lat 20. XX w. rezydował w Olbrachcicach), przed 1937 r. Walpurgia v. Mutius z domu hr. zu Dohna-Schlobitten, na Olbrachcicach (wdowa po Carlu ?). Majątek będkowicki był dzierżawiony (w 1886 wymieniono spadkobierców Seiiferta; w 1898, 1902, 1905 Oskara Schlombs’a) lub nadzorowany przez zarządców; w 1886 liczył 271 ha, w 1937 r. – 275 ha.

W 1932 r. zmieniła się administracyjna przynależność Będkowic, które wraz z Sobótką i okolicznymi wsiami została wcielona do powiatu ziemskiego wrocławskiego.
Po 1945 r. dawny folwark w Będkowicach został przekształcony w Państwowe Gospodarstwo Rolne, a dwór przeznaczono na mieszkania. Sama wieś pozostawała w granicach powiatu wrocławskiego do 1975 r. W wyniku kolejnych reform administracyjnych dzieliła los Sobótki i jej okolic należąc w latach 1975-97 do gminy Sobótka w województwie wrocławskim, a od 1998 roku ponownie do powiatu wrocławskiego.

Zapraszamy do pobrania fragmentu powyższego opracowania w wersji pdf z przypisami.